---

Rond 1870 had de familie Monsma hier al een Cafe, waar veel verkopingen werden gehouden.
Na 1884 had hij nog veel meer werkzaamheden, ondermeer voerman, personenvervoer, rouwkoets en o.m. ook een postkoets .
Deze postkoets is ook een tijd bereden geweest door Douwe La Fleur en ging dan langs de postkantoren hier in het noorden tussen Leeuwarden en Harlingen.
In beide plaatsen stonden paarden en na elke rit, kwam er een ander paard voor.
Het was een wagen op 2 grote wielen en het paard liep tussen 2 bomen.
De koetsier zat op de bok boven het paard in de buitenlucht en in de wagen zat een postambtenaar bij de postzakken.
Bij winterweer was dit geen pretje.
Douwe had dan over zijn gewone kleren, een extra grote en zware jas aan en aan de voeten een paar ruime laarzen, die hij volstopte met hooi of stro.

Bron: Sikke Verteld.

In den afgeloopen nacht is de Postkar van Leeuwarden over Het Bildt naar Harlingen bij Tzummarum te water geraakt.
Het duurde lang voordat hulp kwam opdagen.
Vooral de postiljon was zeer verkleumd en moest te Tzummarum te bed worden gebracht.
De geheele inhoud, natuurlijk hoofdzakelijk bestaande uit duizenden nieuwjaarswenschen is erg door het water beschadigd.

l.c.03-01-1893

Tzummarum in beeld

De kade van Tzummarum in vroeger tijden met rechts de boerderij van Monsma.
De bomen maakten de entree van Tzummarum vanaf de Franeker kant tot een plaatje.
Zo zag de kade er uit in 1913, toen de jonge Abe Brouwer (schrijver van o.a. 'De gouden swipe') in Tzummarum was om daar te straten.
Bewoners van het eerste pand rechts op de foto waren toen lds Monsma en Sietske Gilles.
In het boek van Abe Brouwer met de titel van 'Fan juster nei hjoed' komt een verhaal voor dat zich in de boerderij van Monsma afspeelt.
Abe Brouwer, als jonge jongen, overnacht samen met zijn vader, in de periode dat zij in Tzummarum bezig zijn met het straten, 's nachts in de schuur van Monsma.
Ik laat hier een gedeelte van het verhaal uit l9l3 volgen (noch yn'e àlde stavering):
"Hja (dat wiene Abe en syn heit) wiene fan'e moarn mei't wurk bigoun yn't doarp en hy wie lyk as wenst nei Monsma's pleats riden om to freegjen óft hja wer yn'e skuorre sliepe koene - en dat wie ynoarder kommen – Monsma hie sein'dat komt moai út jonge, dan hat Beits ek selskip!'
Hy hie der om lake: 'Beits'?
'Kom mar ris mei nei de skuorre!' en dêr stie yn it merjehok de prachtige koalswarte fryske merje, binei oan't smiten ta!
Hy wie wer fuortriden, mar de hiele dei hie er der oan tocht - dat hynder dér yn'e middelste golle.
Monsma dy't gewoan tsjin har prate.
Hoe ticht wie dy lytse hynstekop by him, as forstie er de wurden- en dan dat oare, oer dat'smiten,!
O ja, hy wist alles wol fan't pearjen by minske en bist - it bern krijen, it keàljen - mar hwerom neamde men dat by hynders 'smiten'?
En nou yn'e lette joun hope er dat it fannacht komme mocht, dan soe men it sjen kinne ... en miskien soe er dan witte hwerom men dat sa neamde ... smiten ... Niis hie de boer noch yn'e skuorre west.
Hy hie him fan fierrens al heard - earst klos-klos nei de lytse skuordoar - rrrts de skoattel der op - doe klos-klos troch de tershúsgong nei de bûthus-doar - rrts skoattel der op - doe wer klos-klos troch it bûthus - hoe hoarich is sa'n leech bûthus - troch de striedoar yn't merjehok, hoe bliid grânzge Beits, en dan Monsma syn lûd 'sëft nou mar', wurdlik to forstean; om't hja fuortdroegen op'e stilte' 'Nou, nou, stil mar, alles komt goed en dou bist net allinne ommers, yn'e foarste golle lizze de straters, alhoewol dy sille wol sliepe, tochst net, Beits?'
O, de jonge moast him suver bitwinge, oars hie er roppen, .ik sliep net boer, ik wol ommers ... ' doe wie dér Monsma syn lúd wer,'sa'... nou dan gean ik ek mar "' slaen mar goed op'e hikke as't it binaud krijste! en Beits joech andert - ja wier, men koe it heare oan,e toan fan har granzgjen, lang of koart, heech of leech, sa'n hynder dochs!
Men soe suver ...
En sa foel er yn'e sliep. En ek Beits joech har del.
Der wie nou giin inkel lûd mear bûten it sykheljen fan de mânlju en it snuven fan it hynder.
De lange spinreagen, heal forljochte, weefden ,stadich hinne en wersoeijend, fanôf ûleboerd, bynten en spanten, in teare wale.
Ynienen skrille de jonge wekker!
Hy waerd deakjel fan in dûnkere binaude kreun dy,t troch de hiele skuorre rissenearde.
Beits!, tocht er.
Hy trille fan spanning.
En wer in kreun, no krëftiger mar ek binauder.
En wer.
En wer.
Doe hearde er mei de neare lûden dat Beits oerein gie en tagelyk smiet de jonge de hynstetekken oan’e kant, seach noch efkes nei syn heit mar doe't dy him net forweegde, stapte er oer him hinne, glied fan it hea ôf stapte yn syn klompen, dy,t er op,e taest foun en roun nei it merjehok.
Beits skrabbee ûnrëstich yn it strie om, doe kaem se op him ta, grânzgjend en snuvend.
Doe't er de lytse kop oan syn skouder, dan wer oan syn earm fielde, wie,t as foel alle bangens fan de jonge wei.
Hy bigoun sëft tsjin har to praten en kaerde har tusken de earen.
Hy koe har nou ek hwat ûndersk iede, mar ynienen draefde se by him wei, it merjehokyn ’t roun.
Hy folge it hynder mei de eagen sa goed as er koe, de hannen op,e hikke, de holle skerp foarút- der kaem in geweldige spanning oer him, mar hy wie net bang en trille ek net mear.
Ynienen bleau it hynder stokstiif stean, de lytse kop nei de groul bûgd, de lange sturt bôgjend omheech, de efterste poaten útinoar, mar dat duorre net lang; doe bigounen de foarste poaten to skrabjen as woe hja alle strie ûnder’t liif ha en dér ynienen lei hja wer.
De lytse kop lei plat op it strie, de bonken, krampich lûkend, langút en dér boppe it grouwe liif dat heftich biweegde.
Doe bigoun it ... it like wol of waerd it liif opblaesd sa kaem it omheech, de noasters stiene wiid iepen, der kaem in gjalp djip út it hynder wei, it wetter spatte út it segel en doe ynienen seach er de fôlle kommen.
Ut it nou ûntsachlik wide segel kaem, mei eltse kramp fan it hynder al flugger en flugger foarste poatsjes, it holtsje, en doe mei noch ien geweldige kreun fan Beits, wie it oft de fölle der útsmiten waerd!
Doe wie't of waerd de jonge wekker út'e tsjoen.
Hy fleach by it lyts klampke hea op en raesde: 'Heit - heit!'
De heit skrille omheech, mar foardat er hwat freegje koe rôp de jonge: De fôlle! Beits hat smiten!
Mar doe fleach er al wer fan't hea ôf op'e sokken nei de doar; o, dy wie iepen, gelokkich, en hy fleach yn'e hûs op, lûd roppend: 'Boer! Monsma! Beits hat smiten!'
Hy roun keamer yn, keamer út, mar dêr wie de boer al by him, hy sei neat, stiek de flearmûslampe op en dêr giene hja nei de skuorre.
De heit seach harren oankommen, in frjemde optocht - Monsma yn syn read baeijen himd en blauwe ûnderbroek en op bleate fuotten, de âlde kop mei it reade burd foarút en foar him de jonge en yn'e hannen de flearmûslampe, syn lange skaden oant yn'e hoannebalken ta meislepend.
Monsma treau de lampe de man ta.
'Goed omheech hâlde', sei er en hy klom sels oer 'e hikke.
Hy kloppe Beits op'e hals 'Bëst hapke, ja stil mar, ik sil derhinne,.
Hy gie der hinne, wreau de fôlle droech mei in toppe strie, helle twa fingers troch it bekje hinne en doe brocht er de fôlle by de mem.
'Né, né àlde, bliuw noch mar hwat lizzen, wy komme daliks wer.
Krigest hwat goed spul'.
Hy bleau noch efkes stean, doe roun er wer nei de hikke en sei tsjin de heit: hawwe jo har foun?'
'De jonge', sei de heit.
'Meikomme!', sei Monsma, en dêr stoatskaefde er harren mei brede stappen foarut.
Mar it hearde wol as waerd er mei eltse stap blider en wrichtig hy song, net lûd, mar hy song!
Doe't se yn'e keuken kamen sei er: 'sitte.
Jo dêrre en de jonge hjirre yn myn eigen stoel.
Ik kom daliks wer.
Frjemd, tochten allebeide, soks hiene hja noch nea bilibbe dat in boer in oar, en dan ek noch in jonge, yn syn eigen stoel sitte liet.
Mar ja, dizze Monsma wie ek hwat oars as oars en dat bliek noch dudliker doe’t er werom kaem.
Hy die nou de broek oan.
Yn'e iene hân hie er in flesse, yn'e oare twa romers en yn'e mûle in skriuwboek.
Hy lei alles op'e tafel del.
Doe roun er nei de kast, helle der in kanne mei molke en in beker út, kaem wer nei de tafel ta en geat yn - drank yn'e romers en molke yn'e beker.
'Oerein en de dronk yn'e hân', sei er. 'sa jonge', bigoun er,'miskien silstou noch net goed troch hawwe hwat of dit bitsjut, mar like goed drinke dyn heit en ik op dyn lok!
Dou hast dizze fôlle foun en as fanâlds sille wy dat fiere.'
De jonge wist net hwat him oerkaem.
It wie allegear sa fijemd, mar goed, hja stjitten harren romer tsjin de beker en doe dronken se alle trije.
'Sitte!', sei Monsma.
Doe helle ‘r syn jildponge foar it ljocht, krige der in ryksdaelder úr, joech him de jonge yn ’e en sei: ‘Ek dit is in âld gebrûk hjir yn'e Biermen.
De fynder fan ‘e fôlle sil bileane wurde, mei in goune as it in hynst en mei in ryksdaelder as it in merjefôlle is.
En it is in merjefôlle!,
'Dat wie dat' en nou . . - noch ien strater?
Moai, in minske kin ek nachts net op ien foet gean.
Sa, nou de namme en doe kaem it skriuwboek iepen.
'Hjir steane de nammen yn fan alle hynders dy ’t ik haw.
Der binne guon by dy't ûndogens binne, mar gjin hynder sa bryk of it is in minske gelyk, allinne ien ding hat in hynder op'e minske "foar, it forjit nea, en it forlit nea.
Bihannelje him as in freon en jó sile ivich op him oan kinne.
En nou de namme foar Beits har dochter.
Hast ek in faem?
Net? O, nou dan moast ris efkes harkje.
Hokker frou bistou it mâlst mei?
Frou, faem, beppe, suster?
Net nei jim heit sjen.’
'Us mem', sei de jonge en dat miender, al koe er him net bigripe hwerom Monsma dat witte woe.
'Soa, jim mem.
En hoe hjit jim mem?,
'Rinske', sei de jonge.
Mar doe wie de boer al oan’t skriuwen.
Doe ’t er klear wie sei er wylst er de jonge it skriuwboek foarlei: .kinst frysk lêze?
Moaisa. Lêz lûdop!,
En de jonge lies lûdop, mar dat mislearre wol hwat: ,Dizze nacht, healwei trijen, hat Beits in merjefôlle smiten.
It is neamd nei de nei de mem fan de fynder.
Rinske. Tsjommearum. 20 Maeije 1913.”

Uit dorpskrantje van december 1999.
Bron: Jacob Lautenbach.