---

Sneinspetiele 31 augutus 2013

De drie schoorstenen krijgen een haring als windwijzer.
Jelle Bruinsma's zoon Jelmer: heeft het ontwerp onlangs gefiguurzaagd om samen met de architect op locatie te bepalen of de grootte en verhoudingen zo goed zijn.

DOL OP EEN KNIKJE

Gebouw
Een klein rijtje van drie nieuwe huizen aan de Waddendijk is zo modern als maar mogelijk is, maar in hun ontwerp huist ook nadrukkelijk de streekgeschiedenis.
Door Ria Kraa.

Nu had hij me toch een mooi plekjeop het oog, zei Jelle Bruinsma tegen z'n buurman Hylke Zijlstra.
De bouwer nam de architect meteen mee om te laten zien wat hij bedoelde.
Het was maar een klein eindje van Harlingen naar Koehool, een buurtschap langs de Waddendijk.
En Hylke Zijlstra, werkzaam bij Penta Architecten in Harlingen, zag meteen wat hij bedoelde.
,,Ik hie der fuortendaliks wat mei." Dat gevoel werd alleen maar sterker toen hij wat rondsnuffelde in het digitaal dorpsarchief van Tzummarum en omstreken.
Die foto's! Kleine vissershuisjes met hun zwartgeteerde schuurtjes (die je her en der nog steeds ziet in die buurt), de dertien kleine boten die Koehool telde, het gezwoeg van een ploeg vissers die, op klompen!, zo'n boot de dijk op en erover duwen. Haringvissers waren het.
Fascinerend, zegt Zijlstra.,,Doe't de Ofslútdyk der kaam, tilde it der in jier letter op fan de hjerringen. Dêrnei wie it fuort ôfrûn."
En dat was de geschiedenis van de haringvissers.
Op de dijk staan nog een standbeeld en een bord met uitleg.
Bouwbedrijf Bruinsma kocht het erfje waar Jelle het oog op had laten vallen, sloopte de witgeverfde huisjes die er op stonden en Hylke Zijlstra tekende er drie nieuwe voor in de plaats.
'Der moat wat âlds komme', had Bruinsma hem op het hart gedrukt.
Die zwarte planken van die schuren, de vorm van die huisjes met hun knik in het dak en hun uitbouwtje opzij, in de uitgestrektheid van het kale landschap langs de dijk, dat was de sfeer van zijn jeugd - Sexbierum - en die moest behouden blijven in de nieuwbouw.

Boat

Zijlstra groeide zelf op in Koudum, studeerde in Delft en werkte in Rotterdam.
De omgeving van HarIingen, waar hij nu woont, is voor hem relatief nieuw.
Maar mooi om je in die streekgeschiedenis te verdiepen.
En in de bouw van die sfreek. Die knik in die oude kleine huisjes vindt hij prachtig.
Het geeft een huisje een prachtige asymmetrische vorm en daar is hij echt een liefhebber van. Hij trekt oude foto's en tekeningen tevoorschijn.
,,Yn dat útboutsje, ûnder dat knikje, lei dy boat. Je sjogge dat op oare plakken ek wol, sa'n knikje, op Skier, yn Paesens, mar dan lei der gjin boat ûnder."
Dat knikje moest dus hoe dan ook in de nieuwbouw terug te zien zijn. En ook het zwart waar Bruinsma om vroeg.
Zijlstra citeert uit een gedicht van Jan Haijes Westra uit Tzummarum:
,,Dy hat it oer 'lt swarte hok mei 't âlde stek' en dat is in bytsje it motto wurden.
Dat swart op 'e gevel is tsjintwurdich ek wol wat modieus moat ik bekenne, mar hjir hat it syn ferhaal."
Het hout komt uit Finland, het is daar ter plekke in planken gezaagd, gekookt (wat het duurzaam maakt) en zwart geschilderd - teren mag niet meer.
Zijlstra gaf wel nadrukkelijk een hedendaagse draai aan de oude vormen en bouwwijze. ,Jemoatte al sjen kinne dat it fan dizze tiid is." De planken werden bijvoorbeeld niet overal horizontaal tegen de gevels getimmerd; er zijn ook een paar vlakken waar ze verticaal lopen.
De verticale bovenramen hebben een extra uitgerekte vorm en de huisjes hebben aan de zijkant een opvallend blauw geschilderde voordeur – vroeger was er uitsluitend een ingang achterom.
Het blauw is overigens het enige nadrukkelijk uitspringende detail; Zijlstra wilde de buitenkant zo rustig mogelijk te houden.
,,Kleur komt der fansels wol yn. Minsken hawwe gerdinen, blommen, planten- hâld de basis dan mar rêstich.”

Zink
Rustig, maar wel met zorg getailleerd.
Vooral geen glanzende dakpannen dus. maar matte, ,,mei in âlde look.
Ast in pak ûntwerpst moatst ek neitinke er de knopen.
It soe skande wêze om sa’n moai húske op sa'n bysûnder plakje ôf te meitsjen mei plastic goaten en reinpipen as Trespa platen."
Het werd zink. Dat is onderhoudsvrij, heeft een natuurlijke uitstraling, het verweert rustig en het valt niet op.
,,Sjochst it ek in soad yn âlde binnsnstêden, Sjochst it eins nét, want it falt net op. En dat is presies de bedoeling."
Wél werd voor kunststof kozijnen gekozen.
Maar die zien er allang niet meer zo plasticachtig uit als in de begintijd, niet meer dat glimmend gebroken wit met een lelijke naad op 45 graden in elke hoek.
Zijlstra laat een proefstuk zien: de kleur is antraciet, en in de kunststof zit een houmerfpatroon gestanst plus een rechte 'naad' die eruitziet als een echtehoutverbinding.
De kozijnen zitten met opzet wat dieper in de gevel, zegt Zijlstra, niet plat erop; dat zorgt voor wat meer schaduw.
Zijlstra's voorkeur voor asymmetrie komt behalve in de knik in de daken op nog meer manieren terug.
Het eerste huis heeft bijvoorbeeld een grote veranda langs de volle lengte van de zijmuur; het tweede heeft een asymmetrische kap - de dakgoot is aan de voorzijde links net een stukje lager dan rechts - en het derde huis is voornamelijk opgetrokken uit oude geeltjes.
Drie zwarte huisjes op een rij zou wat al te zwart worden.
Het gele is ook een stuk breder dan de andere twee.
Ook hier voegde Zijlstra een moderne variant van iets ouds toe: terwijl bij de traditionele boerenvlechting (dat zijn de driehoekige vormen in het metselwerk onder de dakrand) de bakstenen diagonaal staan, werden, zette Zijlstra ze rechtop. ,,Dat heart net sa", zeiden de metselaars natuurlijk, maar ze deden het toch.
Zijlstra had de driehoekjes liefst ook nog wat naar voren laten uitsteken, maar die concessie deden de bouwers dan weer niet.
Op de eerste tekeningen staat op elk dak nog een groepje zonnepanelen getekend, en ook is overwogen de huizen te verwarmen met een warmtepomp, maar dat bleek na doorrekenen niet uit te kunnen.
Ze zíjn wel zeer energiezuinig omdat de gevels extra geïsoleerd zijn en in alle kozijnen een driedubbele laag glas zit.
Laat die zeewind nu maar lekker om de muren huilen, niemand binnen die er last van zal hebben.
Foto’s van vissershuisjes, zwart geteerde schuurtjes, gesjouw met bootjes en nog veel meer van de geschiedenis van de haringvissers aan de Waddendijk bij Koehool is ' te zien op wvw.oudtzummarum.nl; bijna onderaan de homepage klikken op 'Visserij vanaf Het Bildt tot Harlíngen' en' wonen en werken aan de zeedijk’