---

ALD NIJS

KLEUTERSKOALLE 100 JIER.

februari 1982 Us kleuterskoalle, no neamd “De Tipeltange”, koene wij froeger oars net âs "De Bewaerskoalle”.
Yn dy namme leit einliks âl it doel besletten, mei de namme “kleuterskoalle” steane de lytse bern foarop, terwyl‘t “bewaerskoalle” de klam leit op it bewarjen fen ‘e bern.
Wij ha fen ûs âldelju wol ris heart,dat it earste doel wie om de memmen fan ‘e bern gelegenheid te jaen om op ‘t lân, âs oars earne te wirkjen, om in pear sinten der bij te fertsjinjen.
In soart wie it net, want de jierren 1880 oant 1900 stiene foarâ1 foar de lânbou beskreon as meagere jierren.
In part boeren binne doe boer ôf wirden en faek emigreerd nei Amerika.
Wij binne net fen doel om wiidweidig op de oprjuchting yn te gean, want Tiede Swart is der ek mei oan ‘e gong foar de “Tipeltange”.
Á11inne dit, dat de Tsjerkvoogden yn 1879 opdracht joen ha ta it bouwen, oan twa timmerljue út Berltsum, foar nog gjin "f 9.000.-.
In dubbeld hûs, mei der achter trije flinke romme lokalen en in bergromte foar de turf.
Ik sels ha ek nog op de bewaerskoalle gien, hast al 70 jier lyn, mar ik wit nog klear dat wij bang wiene foar dat turfhok,want wa’t net omlyk woe,kâns om der in skofke opslúten te wirden.
Foar die tiid wie de bewaerskoalle in vrij modern gebou mei romte en ljocht en in aparte greate boartersrormte en der foar, bûten, in flinke grutte romte omheind mei hege doarnehagen en skuttings fen wol ryklik 2 meter heeg.
Der wie ek de romte fen skjin sàn en der wiene platte bankjes, om de bern bekomme te litten fen al harren gerop en gedraef en der wie ek ark oanwêzig, bygelyks kroaden en houten skepkes, lytse taffeltsjes foar lytse famkes on te boffertsje bakken.
Ien mei oar,’t joech wol feriier as ‘t mooi waer wie en ‘t wie in hiele útkomst foar memmen mei lytse bern,want in leeftydsgrins wie der destiids ek nog net en de liedsters moasten de bern ek nog faek wo1 helpe mei it ien en oar.
De opfieding sil doe op skoalle wol strenger west ha.
Fen myn mem ha ik âlris heard, dat myn àldste sister al ris thús kaam mei in grien en blauw knypt earmke, en sels stiet mij nog foar, dat ien dyt yn’e broek pisse in skoft yn ’e hoeke op in dweil stean moast.
Yn de jierren foar de 50-er jierren, doe’t de skoalle ferbouwd is en der achter in stik oanbouwd wie mei toiletten en plak foar klean en skuon en learzens en doe’t de yngong ek oan de efterkant kommen is, doe wie de yngong oan ’e foarkant mei in behindig lyts perteal, mei klomperakken.
’t Foarste lokaal wie fen ‘e oare ôfsletten mei in glèzen sket en sadwaende koe it haed, doedestiids juffrou Sjertsje Miedema, it eag hàlde oer de hiele skoalle.
Behà1ve juf Miedema, ha ik as liedsters kinnen: Anne Brouwer, letter trouwd mei Albert Brommer, Boukje Zaagsma en Antsje Goslinga.
De leanen fen de fammen, dy ‘t foar de bern soargje moasten, wiene net botte heeg, mar dat wie doe oeral sa.
Myn suster Rigtsje hat it in jiermannig dien yn ‘e oarlogsjierren foar 4 à 5 goune yn ‘e wike en de simmerfekânsjes duorren 2 wiken.
Dertreffens hiene de juffers ek nog de taek om it ien en oar skjin te hàlden en ‘t Boartersguod dat brûkt waerd moast faeks ek nog repareard wirde, want ‘t moast allegear troch de tsjerkfoogden betelle wirde.
Fen mym heit Tjipke Hibrna, dy’t in oantal jierren tsjerkfoogd wier ha’k heard, dat it de tsjerkfoogdij alle jierren inkele tûzenden gounen koste en dit ha ik it mooie fûn fen de bewaerskoalle, dat er nea rekken hàlden is mei tsjerken en ûntsjerkeliken, elts koe komme.
Der moast wol skoaljild betelle wirde.
Hoe ‘t de maetstêf der fen wie wit ik net sa krekt, mar wol wie ’t sa, dat de earme húshâdingen in bytsje betellen, ik mien 5 sinten wyks en de rikere minsken wol in kwartsje.
Wol hàlde de Herf. Tsjerke it bestjûr yn hannen en sadwaende wie it in kristelike skoalle.
Der waerd bidden en verhalen út ‘e bibel ferteld en geastelike ferskes sjongen leard, mar dochs hat it bij myn witten nea oanlieding joun om nést dizze kristelike skoalle in saneamde neutrale skoalle te stiftsjen.
Doe ‘t er in nije wet kommen wie foar kleuterskoallen, moasten de besteande ek oanpast wirde oan 'e nije tiid en waerd doe sa ynjochte, dat it meiiens ek tsjinje koe âs gelegenheid om grutte gearkomsten te hâlden.
Der kaem doe in grut podium en mei grutte rolsketten koe it yn trijen ferdield wirde.
Mar wat langer wat mear krige men lest en hinder fen de ynspektie, wart de ynspektrice kaem hiel faek bij de tsjerkfoogden omdat út eagpunt fen de hygjêne it einliks net goed foar de bern wie, want die koene fen al dat oare gebrûk fen de skoalle wol ris siik wirde.
Foaral ús muziekcorps moast it úntjilde en de easken waerden hieltiid stranger.
Sa mocht er bijgelyks net mear rookt wirde en men moast op it podium sitte.
Dat wie net sa slim mar om dat podium sakje te litten, naem sawat 15 minuten tiid en nei tiid moast it ek wer omheeg en moast men tige oppasse, dat de juf gjin blompotten yn ‘e brede finstebanken stean hie.
Letter spylen wij dan op in great r0pelkleed, mar dat wie op it lest ek tenein, mar dochs hat de àld kleuterskoalle yn gebrûk west oan de tiid ta dat de “Tipeltange” der kommen is.
Wij binne net wend om in hiel lang ferhael te skriuwen, mar it moat âl wat langer âs oare kearen, want ik soe it in bytsje te koart dwaen, om gjin omtinken te jaen oan de eardere tiid en dermei bedoel ík wat er yn ús jonge jieren en yn dy fen nog âldere minsken, yn dat â1dere mar nog tige geve gebouw barde.
Wij foenen nog in foto út dy tiid, it hat west yn 1937.
Wij ha doe it 40 jierrig bestean fen “Concordia” fierd.
De skoalle moast neitiid wer opreden en skrobbe wirde en dan koene de oare deis de bern wer nei skoalle.
Yn dy tiid hâlden wij mei ‘t corps twa jûnen foar de begunstigers, earst foar de âlderen mei tafels en der waerd dan sûkelademolke skonken en dan de jûns dernei, de jongerein.
Yn de regel wie it gebouw beide kearen hielefndal beset.
Der waerd troch ‘t corps spile en nei de pauze een tonielstikje opfierd mei eigen kreften, mar ek wolris in humorist hierd.
Sa hat er bij myn witten ien kear ien west dy’t muziek makke troch mei syn fingers op, syn keale holle te tikjen.
De jeugdferienings hâlden ien kear yn é twa jier in jierfeest en dan koe men ek rekkenje op wol 300 minsken.
Der kaemen dan ek jongelju út ’e omkriten dy ‘t in útnoeging krige hiene en dy ‘t dan ek oan it wird moasten.
Dy feesten duorren meastal ta yn ‘e nacht oan 1 às 2 ûre ta.
De koster moast de deis te foaren wo1 4 fjirtig liters bussen s0kelademolke siede en fierders waerd der royaal traktearre rnei koeke en joadekoeken en oar gebak en op ‘t ein krintepofkes mei goed wat boerebûter.
0p ‘t ein fen it feest moasten har wat frijwilligers opjaen, wânt alle stoullen en banken moasten wer te plak brocht nei de koster Jelle Hanenburg en Haye Broersma fen ‘e Grifformearde Tsjerke en âs ’t spul dan foart wie, dan moast der fûleindig skrobbe wirde, want it moast wer goed skjin.
Fierders waerd de bewaerskoalle brûkt foar gemeentejûnen, bazars en oare greate gearkomsten, mar it mocht net â1 te faek barre, wânt dan prottelen de memmen dat de bern hieltiid thús bliuwe moasten.
It wiene meatsâl de selfde minsken, dy ’t foar it skjin meitsjen fen de skoalle opdraaiden, mar dy waerden dan ek beleane mei it opmeitsjen fen ’t spul dat de foarige jûns oerbleun wie.
De koeke smakke wol in bytsje nei reek, mar dat lette net, wânt yn dy tiid wie elk nog net botte sinnigen de sûkelarje dy ’t oer wie driuwden grutte eagels fet op, mar ek dat wie gjin beswier, Wânt der wiene guon by dy‘t sa in heal tsjettelvol opboarnden.
Wy soene sa nog wol in hiel skoft troch gean kinne, mar dan soe ’t in boekje wirde.
Allinne woe ik dit nog efkes fertelle.
Der ha yn ús tiid fen ôf 1909 oant no ta hiel wat fernijings plak foen.
Sa ek op ‘t gebied fen ‘e skoallen.
De bewaerskoalle ferbouwd en letter ôfbrutsen en in nijenien bouwt oan ’t Fliet.
De kristelike en iepenbiere skoallen bin yndertiid ek wer nije foar bouwt en der lizze miskien al wer plannen foar nije skoallen, mar dat sil nog wol in tiid oanhàlde.
En bij âl dy fernijings, bin der faeks troch de deskundige minsken in hiel soart djûre wirden sein oer de urgentie fenwege de ûnhygiënische tastânnen.
Bij íen fen die iepeningen moat de heer Sjoerd Jansen es tige droeg opmirken ha, dat it mei de sûnens nog wol wat tafállen is, wànt hij sels hie yn de jierren 70 à 80 mei 6 oare jonges op ien bankje sitten op skoalle en dy leefden op ien nei allegearre nog en wiene âl boppe de 80 jier.

K.Hibna

Mart 1982

IT LIBBEN WINT

De winterkening hâlde lang
't Regear oer de natûr.
Syn macht is tiidlik, mar wol strang.
Hy jowt 't net sa mar oer.
Mar ienris komt it dochs oan bar
It Libben hat it wûn
't is net te kearen ‘t hat gjin kar
’t Brûst sa mar út de grûn.

De froast is amper út ‘e grûn.
De snie noch net iens fuort .
Dan wurde der al Maerteblomkes fûn.
En oar soart boltsjeguod
Komt ût har wintergrêf oerein.
Wer hat it libben ‘t wûn.
De iere meitiid sette ûtein
Tilt it libben út 'e grûn.

De granen rigelje aI wer oer 't lân
De bou is net mear wiet.
It lân beriden giet wer oan
't Moat allegear yn 't sied.
De boeren stean hast yn'e brân.
En skreppe tige ta.
Want it nije libben út it lân
moat elts it dochs fen ha.

De greiden wer bekleid mei grûn
Der springe lamkes om.
En fûgel s faek om fierrens gien
Dy keare ek aI wer werom.
Hja binne mei nest ljen drok oan' t wurk
Jong Iibben komt der oan.
En heech yn't swurk sjongt der de Ijurk,
syn Iiet op hege toan.

Sa kin men eltse maitiid wier
Jins niget der oan ha.
Natûr ferri ist wer nij en blier
Gjin minske docht der eat oan ta.
Skielk fiere wy de ferizenis
Fen Him, út 'e dea ûnttein.
Us Peaskekening hat, 'tis sûnder mis
De dea fergoed fersIein.

K. Hibma.

April 1982

Vlasfabriek.

Enkele oudere inwoners van onze beide dorpen kunnen het zich nog wel herinneren, maar de meesten zullen het niet weten nl. dat de Garage Norder tegenover de Enna, ooit eens als vlasfabriek is begonnen.
Toch kan iedereen aan dit gebouw wel zien, dat het niet als garage is gebouwd.
Kort na de eerste wereldoorlog, ongeveer 1919, is deze fabriek gesticht op het terrein behorende bij het cafê van W.Dorenbos.
Dorenbos handelde in vlas en samen met G.Zijlstra en H. Westra werd met de vlasfabriek begonnen.
In de vorige eeuw, 1800-1900 werd er veel vlas verbouwd.
Het vlas diende als grondstof voor een bepaalde soort textiel en uit het zaad “líjnzaad”, kwam de lijnolie, die o.a. veel gebruikt werd om verf te maken.
De verbouw van vlas, verschafte veel werk in de landbouw.
Vooreerst het verwijderen van het onkruid.
Men zag in die tijd hele keppels” op het veld aan het “wieden”, meestal kinderen onder leiding van een oudere man of vrouw “de keppelbaas”, welke bij de boeren het het werk aannam.
Als het vlas rijp was, moest het getrokken worden en meestal door vrouwen gebonden en als het voldoende droog was, werd het vlas op een groot kleed “roepele”.
Het schone vlas werd weer gebonden in kleine schoven, van twee banden voorzien en werd dan in het water, meestal een brede sloot of vaart gelegd,na een dag of tien gekeerd en na ongeveer 2 a 3 weKen weer uit het water gehaald.
Dan werd het weer op het ve1d overeind gezet om te drogen.
In de vorige eeuw werd het vlas verder berwerkt in de z.g.n. “braakhokken” .
De stengels werden gebroken en dan werd de vlasvezel of ‘t lint schoon gemaakt (geslepen) en vervolgens aan ”bunde1s” gebonden en afgeleverd aan het eind van de week bij de boer.
Er werd nl. per bundel uitbetaald.
De meesten herinneren zích nog wel, dat achter de bewaarschool” en het tuinmanshuis een drie dubbele rij hokken stonden, ongeveer 30 à 40 in aantal, bereikbaar via een brede plank over de sloot en aan de andere kant via een smal hekje.
Het transportmiddel was in die dagen hoofdzakelijk de kruiwagen.
In deze “braakhokken”, finnehokken genoemd, werd vlas bewerkt.
Het was nog in de tijd dat, a1s je geen werk had, ook geen inkomen ontvangen kon worden, dus was men vaak aangewezen om te “braken”.
Het was geen gezonde baan.
Veel arbeiders hadden last van de z.g.n. brakerskoorts, veel hoesten door het stof, men stond vaak op de tocht, waardoor ziekten als longontsteking voorkwamen.
Tevens werden vaak lange dagen gemaakt, want de tarieven waren niet hoog en om toch een behoorlijk loon te verdienen, begon men soms wel om 4 uur in de morgen, bij het licht van een petroleumlamp.
Het afval “de sjudden” werden als brandstof gebruikt.
Men stopte de kachel dan stevig vol sjudden en kon dan een tijdje van de warme kachel genieten, tot de tijd dat er opnieuw gevuld moest worden.
Wel hadden de huisvrouwen van die tijd veel werk van het stof en men moest het nog zonder stofzuiger doen.
Tegenwoordig hoort men veel over de kleinschaligheid weer meer kleinbedrijf, kleinere industrieën.
De tijd van toen, 100 jaar geleden, was kleinschalig, maar die zullen we maar niet terug wensen.
Mijn grootvader, “pake Klaas”, die ook in zijn jeugd veel had “gebraakt”, wilde later dat werk niet meer doen, hoewel hij het “vak” goed verstond, vooral het “opmaken” van de bundels vlas.
De één kon dat veel beter en mooier dan de ander.
Een boer die wist dat pake goed “bundel opmaken” kon, liet toen al de arbieders die voor hem het vlas bewerkten, hun vlas bij pake brengen en die zorgde dan voor de “make-up” wat hem door de betrokken arbeiders niet in dank werd afgenomen.
Pake ontving dan voor iedere opgemaakte bundel vlas 5 cent.
Dit was niet veel, maar pake kwam wel aan zijn trekken, want het vlas dat met het “afkammen” van de bundels overbleef, leverde ook nog wel wat op.
De volgende keer wat meer over de fabriek.

K.Hibma

Mei 1982

We vervolgen ons verhaal van de vorige keer over de vlasbewerking.
Toen de vlasfabriek gebouwd werd, gingen wij nog op school.
In die tijd was voor jongens de ”klapbos” een geliefd stuk speelgoed.
De klapbos werd gemaakt van een tak van een vlierboom.
Het is bekend dat deze takken niet massief zijn, maar van binnen gevuld zijn met zachte boomwolachtige stof.
Wanneer men nu een stuk vlierhout afzaagde en het zachte hart eruit haalde, had men een houten buis die wij “bos” noemden.
Hierbij hoorde dan nog de “stempel”, die bestond uit een stuk staafijzer, bevestigd aan een klosje hout.
Dan gingen de jongens naar de “finnehokken” en vroegen aan de “brakers” om (hjirre) afval van de bundels vlas.
van dit vlas maakten we toen de kogels.
Een stuk “hjirre” ging in de mond en als er genoeg op gekauwd was, werd het vast in de bos gestampt en naar het eind van de bos geschoven.
Dan weer zo’n “kogel” erin en de samengeperste lucht zorgde voor kracht en lawaai.
We herinneren ons nog dat we bij siebe Travaille wel even onze handen mochten warmen aan de gloeipot, die gebruikt werd om het onbewerkte vlas voor te drogen, wanneer we vroegen om “hjirre”.
In veel braakhokken werd toen al veel gebruik gemaakt van slijpmachines, een groot vliegwiel met plankjes.
Deze met de voeten aangedreven slijp was al een hele verbetering.
Terwijl in die jaren het braken in hokken gewoon doorging, begon ook de fabriek te draaien.
Het geheel werd aangedreven door een zware, watergekoelde tairbankmotor.
Machinist was Andries Norder.
Aan beide zijden van de fabriek stonden de slijpen.
De heer s.wieringa heeft ons nog verteld wie er toen allemaaI werkten.
Van hen die nu nog in leven zijn noemde hij: Jan Sippes Hibma en S. Goudberg.
De indeling was: vooraan een klein kantoortje,dan een ruimte waar het vlas werd gewogen en ingepakt.
In het midden stond de braak, een dubbele rij ijzeren rollen, waar tussendoor de handenvol vlas gebroken werd.
Aan de ene kant stond er een die het vLas erin stopte en aan de andere kant werd het weer opgevangen en een ander bracht het bij de slijpers.
Dat fabriekswerk soms ook met ongelukken gepaard gaat, heeft in de vlasfabriek eens plaats gevonden.
Doordat degene die het vlas in de braak stopte met zijn arm in de ijzeren rollen kwam, tot aan de ellebogen toe.
Het was Piet Siebesma.
Hij werd, naar het ziekenhuis in Leeuwarden gebracht, maar kwam er nogal goed af, want de arm was niet gebroken maar zwaar gekneusd.
Het grootste gedeelte van de fabriek werd ingenomen door slijpmachines, waar aan elke kant 6 of 8 man, twee bij twee aan de slijpmachines stonden.
Als men het gebouw van garage Norder bekijkt, valt het op dat het bovenste stuk van hout is gebouwd.
Achter deze houten wand was een ruirnte waar het stof naar toe werd gezogen.
Verder was er op de zolder nog een machine, welke men de “hjirredúvel” noemde.
Hiermee werd, het afvalvlas uit het overige afval “de sjudden gehaald.
Een schoolkameraad, Hein Dijkstra, moest geregeld een grote baal “sjudden“ halen, die werden dan als brandstof gebruikt in de kachel of kookkachel.
De vlasfabriek heeft zo enkele jaren gedraaid en aan plm. 20 à 21 man gedurende het winterseizoen werk verschaft.
Ideaal werk was het niet.
Men werkte veel in het stof en ook was het vaak koud, want verwarning was er niet, maar dat was men elders ook niet gewend en velen waren blij met werk, ook al om reden dat men zonder werk in die tijd ook geen geld had, met als gevolg dat er veel armoede was.
Wat de oorzaak is geweest dat de vlasbewerking in onze bouwhoek op het laatst verdwenen is, is ons nooit helemaal duidelijk geworden.
De aardappelteelt leverde misschien meer op voor de boer, maar ook het feit dat de vlasteelt zekere eisen stelt aan de grond ( bv. de voorvrucht had veel invloed op de kwaliteit van het vlas) heeft er zeker toe bijgedragen,dat men tegenroordig maar heel zelden een stuk land, bebouwd met vlas, aantreft in onze omgeving.
Jammer, ook voor de veelkleurige aanblik, die onze bouwhoek in de zomer te zien geeft, want we moeten het mooie wit of blauwbloemige vlas missen .
oan ‘t oare kear.

K.Hibma

Juni 1982

“Achterom” of Kerkstraat.
We hebben vroeger ooit eens de boeken gelezen van “De drie musketiers”.
De drie musketiers waren eens betrokken bij het beleg van een Franse stad, waarin zich de Hugenoten bevonden.
Hugenoten werden toen vervolgd, omdat ze zich van de R.K.kerk hadden afgescheiden.
Eén van de drie musketiers; vroeg aan zijn kameraden: “waarom moeten we deze stad nu belegeren en wat hebben die mensen voor kwaad gedaan?” Eén van die kameraden antwoordde: Onze bisschoppen en priesters willen hebben, dat de psalmen in het latijn worden gezongen, terwijl de hugenoten ze in het Frans zingen."
Dit was natuurlijk een heel simpel verhaal, maar het is ook nu nog inderdaad voor velen onbegrijpelijk, waarom er zoveel kerkscheuringen moesten komen.
In de Hervormde Kerk hebben er twee scheuringen plaatsgevonden tussen 1800 en 1900.
Deze scheuringen zijn ook niet aan ons dorp voorbijgegaan.
Zo ontstond er na de afscheiding in 1834 een afgescheiden gemeente in Sexbierum en het kerkgebouw toen in gebruik, staat nog aan de straat “Achterom” Een over-overgrootvader, de pake van mijn beppe, was ouderling van de afgescheiden gemeente in Oosterbierum, maar heeft in het oude kerkgebouw aan het “Achterom” wel leesdienst gehouden en aan de kinderen de vragen van de catechismus geleerd.
Dit was dus kerk I aan het “Achterom”.
Het oude gebouw wordt nu als opslagplaats gebruikt, maar van buiten, maar ook aan debinnenkant is nog duidelijk te zien dat het ooit eens een kerk is geweest.
Het is een feit, dat de toenmalige “afgescheidenen” wel eens door de overheid zijn vervolgd, wat soms aanleiding heeft gegeven dat hele groepen en hele gezinnen in de vorige eeuw naar Amerika gingen, maar voor zover wij weten is dat hier plaatselijk niet het geval geweest.
Nu kerk II .
Dit vroegere kerkgebouw bestaat ook nog en is voor zover mij bekend in gebruik bij de gemeente Barradeel.
50 jaar na de afscheiding kwam er weer een scheuring in de Hervormde Kerk.
Deze afscheiding wordt meestal genoemd: de doleantie van 1886.
Aanvankelijk bestonden toen aan het Achterom twee kerken, maar enkele jaren later zijn die twee kerken samengevoegd.
In dat kerkgebouw kwamen de Gereformeerden bijeen, tot er een nieuw kerkgebouw is gebouwd aan de toenmalige Herestreek, nu Tjerk Hiddesstrjitte.
Dit was in 1927 - 1928.
Het orgel verhuisde ook naar de nieuwe kerk, maar bleek daar te klein, is nog een keer gerestaureerd, maar voor enkele jaren terug vervangen door een orgel uit de Herv. kerk van Jutrijp.
Kerk III is de “Vrijgemaakte Kerk”.
Enkele leden van de Geref,Kerk hebben een tljdlang gekerkt in de voormalige en tot kerkzaal ingerichte verfwinkel van R. Hoekstra, ook aan het Achterom, maar nu heeft de “Vrijgemaakte Kerk” Sexbierum -Franeker een geheel vernieuwde kerk gekregen in Franeker, zo hebben we in de krant kunnen lezen.
Drie kerken aan het Achterom.
Over en weer is dit niet altijd zonder strijd gegaan.
Ik herinner me, dat sommigen een beetje smalend spraken van: “de minsken fan Achterom”, maar dat is gelukkig verleden tijd.
Dit was Achterom wat de kerken betreft, letter mear.
Oan’t in oare kear .

K.Hibma

Juli 1982

Achterom II

In het vorig nummer van silhouet hebben we”Aohterom” trachten weer te geven in verband met de verschillende kerken en kerkgebouwen, deze keer willen we iets naar voren brengen over de bedrijven en bedrijvigheid die er in deze buurt heeft plaats gevonden.
Als men tegenwoordig op het trottoir staat op de terp, ongeveer bij het huis van oud burgemeester Duker, kan men de hele straat overzien, maar aIs je bijgaande foto bekijkt dan blijkt het, dat er hier in de loop van de tijd ook veel verandering heef plaats gevonden.
Op de foto ziet men op de achtergrond een huis dat vroeger bewoond is geweest door de fam. Groothof en daarvoor door Douwe Stegersma (Douwe skûteboer) een turfschipper.
In het midden een huisje, dat tussen 1940 en 1945 bewoond werd, voor zover mij bekend het laatst door Sybren Miedema.
Tegenover de toenmalige Gereformeerde Kerk, woonde de koster Haye Broersma en vooraan bij de terp waar nu F.Mollema woont, was het postkantoor bemand door de heer Douwe Hollenga.
Het was een klein kantoortje, van waaruit de postbrieven enz. werden bezorgd en zo kon het gebeuren, dat de tegenwoordige postkantoorhouder K.Faber ook in een voormalig postkantoor is geboren, omdat de vader van Faber daar lange tijd met zijn gezin woonde het kantoortje werd daarna een sigarenwinkel.
Met een etalage wedstrijd won Faber eens de eerste prijs, met een half opgerookte sigaar waaraan een grote aspunt in een asbakje.
Naast de kerk was de schilderszaak van de heer Ringenerus Hoekstra gevestigd.
Daarnaast de verfwinkel van Freerk en Wibe Aukema, die lang geleden a1 is verdwenen.
Van de heer Freerk Aukema (wat een heel aparte figuur was) is mij eens verteld, dat er eens een belastingcontroleur bij hem kwam om de boeken te controleren.
Toen deze aan Aukema vroeg om de boeken en bescheiden zei Aukema: “ik ha mar ien boek” en hij gaf de belastingman de bijbel over.
Hiernaast de firma Zaagsma, maar hierover een volgende keer, omdat deze al zeer lang gevestigde timmerzaak eerst op een andere plaats in Sexbierum hun bedrijf hadden.
Verder was er aan “Achterom” nog de timmerzaak van wijlen de heer Klaas Kikstra.
De hele westkant was bebouwd met hokken en schuren.
Twee vrachtrijders vonden daar onderdak voor hun paard en wagen.
P.Houtsma voor de opslag van aardappels en groente en plaats voor paard en wagen.
Ook kleinlandgebruikers (gernieren) vonden hier plaats en onderdak voor gereedschappen.
Kleine veehouders (komelkers ) waren hier twee keer daags, 7 dagen in de week, aan het werk.
Aan de oostkant had de heer Willem Postma zijn bedrijf a1s voerman, want vooral in de oorlogstijd moest het land van de “gardenieren” met paarden worden bewerkt, want traktors waren nog zeldzaam en brandstof was haast niet te krijgen.
Dan was er de brandstofhandel van de heer G. Siegersma, de schuur van de Bijlsma’s en Koudenburg.
Een mooie straat was “Achterom” niet en ook vaak niet schoon en vooral ‘s winbers moest je laarzen of klompen dragen, het kon namelijk niet anders met zoveel vee en de kruiwagens met mest die hier langs moesten naar de “rûchskerne”, maar dat hoorde ook bij de sfeer van “Achterom”, De (zelfkant) van Sexbierum, maar laat ons toch alstublieft iets van deze kant van ons dorp behouden.
Tenei mear.

K.Hibma

September 1982

“Concordia” 85 iaar
Onze Chr. muziekvereniging “Concordiat is opgericht in 1897 en zal dit jaar haar 13e lustrum vieren en omdat wij zelf jarenlang tot aan 1978 toe lid zijn geweest, ligt “Concordia” ons nog na aan het hart en willen we deze keer eens iets uit de tijd van het bestaan van “Concordia” in Silhouet naar voren brengen.
Over de eerste 15 à 20 jaar van het bestaan van “Concordia” moeten we het hebben van de “overlevering”, maar wel van dichtbij”, omdat mijn vader al vanaf het eerste jaar lid is geweest en later zelfs enige jaren dirigent.
“Direkteur“ werd men in die tijd genoemd.
De eerste instrumenten werden gekocht bij de fa.Kessels uit Tilburg.
Met hoeveel instrumenten werd begonnen weet ik niet, ook niet of het nieuwe waren waarschijnlijk niet, want we hebben een bedrag h oren noemen van onder de f 100,-.
De eerste dirigent was de heer Sibe Tamminga uit Tzummarum.
In de tijd rond 1900 en daarvoor, werden er veel dorpsfanfares opgericht.
Het hield verband met de kroning van koningin Wilhelmina in 1898 en men wilde muziek op de plaatselijke feesten, maar het zal voor het jonge “concordia” wel een hele toer geweest zíjn, om in één jaar tijd, behoorlijk muziek te kunnen maken, maar men was in die tijd nog niet zo verwend zonder radio en de grarnmofoon was toen ook in het beginstadium.
De eerste 10 jaren van het bestaan waren het moeilijkste.
Er werd nog al eens gewisseld van dirigent.
S.Tamminga, Sj.Postuma, meester de Ridder en toen de Ridder vertrok, droeg hij de dirigeerstok over aan mijn vader Tjipke Hibma.
Wel een moeilijke opgave om van gewoon muzikant de leiding over te nemen zonder enige opleiding en moest het doen met eigen gevoel voor muziek, ritme, zuiverheid en opvatting van de stukken die gespeeld werden.
Zo heeft mijn vader ons wel eens verteld, dat toen men voor het eerst naar het “concours” van de bond was geweest, er in het kritisch verslag van de jury stond, dat men de zgn, achtste punt zestiende had gespeeld als triole.
Het was in 1907 dat mijn vader trouwde en men wilde als korps een goed huwelijkskado geven.
Men schonk een klok, maar deze was niet nieuw en ik meen, dat er ook nog iets moest worden bijbetaald.
Deze klok heeft niet lang dienst gedaan, want op een keer reed een wagen langs de weg en de spijker waaraan de klok was opgehangen, raakte los en onze klok kwam terecht in een pan met een moeilijk te omschrijven gerecht namelijk “Weake Bôlle”.
U zoekt het maar uit, maar het is historie.
Een grote sprong voorwaarts deed Concordiar” toen er meerdere leden terugkwamen uit militaire dienst.
Ze hadden veel ervaring opgedaan, ondat ze als muzikant werden ingedeeld bij een militair korps en dat betekende haast elke dag repeteren.
We willen nog een paar namen noemen: Obbe Frietema, Jan Hibma en Auke Bonsma, de laatste is vorig jaar overleden.
Mede door de aanwinst van deze militair gevormde leden, behaalde men een jaar later op het concours een eerste prijs, met het hoogst aantal punten van het gehele concours, in de hoogste afdeling, toen nog de eerste afdeling.
Wordt vervolgd !

Oktober 1982

Vervolg: “Concordia” 85 jaar.
Een jaar later werd het weer een eerste prijs, maar toen was er één korps die 1 punt hoger was
Mijn oom, Sytse Hibma, ging toen direkt naar de juri om opheldering, maar omke zijn commentaar leverde hem alleen maar een sigaar op.
Eén van de jurileden, ene v.d.Berg, was kapelmeester van het korps waar Frietema, Bonsma en J.Hibma hun opleiding gekregen hadden, maar toen Obbe en Auke v.d..Berg een hand gaven, was omke Jan er niet bij, die had een hekel aan de harde discipline in het leger en is later naar Amerika vertrokken.
De muziekcorpsen hadden toen evenals nu nog, constantgeldgebrek.
In het begin van het bestaan van “Concordia” wilden enkele leden daar iets aan doen.
Een 6-tal muzikanten, waarbij ook mijn vader Tjipke Hibma en Sybren Miedema, zouden in andere dorpen geld inzamelen met muziek.
Zo gingen ze in de winter, toen er niet veel werk was, naar de dorpen Tzum, Winsum, Baijum en Welsrijp.
Straatmuzikanten werden in die tijd meestal “blaaspoepen” genoemd, omdat ze meestal uit Duitsland kwamen.
Toen men in één van de dorpen speelde, zei een kleine jongen tegen zijn vader:”Heit moat es nei dat lytse poepke sjen, wat kin dy blaze”.
‘s avonds kwanen de muzikanten terug in Franeker, vermoeid, want ze hadden vast wel 25 kilometer gelopen, waar ze met paard en wagen van de voerman Jochem Postma uit het café werden gehaald.
Later bleek dat er niet veel voor de “kas” was overgebleven.
De concoursen en festivals trokken in die tijd, voor de eerste wereldoorlog, duizenden bezoekers.
Het waren echte hoogtijdagen.
Maar in de oorlog van 1914-1918 moesten ook vele korpsleden in “mobilisatie”, wat ook voor “concordia” zeer nadelig is geweest.
Maar na die tijd begon men weer met nieuwe moed.
Er was toen ook een muziektent, een houten tent, gekomen, die stond in de zogenaamde “Engelse tuin” tussen het pad rond het kerkhof en de vaart, vlakbij de Herv. School.
AIs het mooi weer was, werd er in de zomermaanden veel gebruik van gemaakt, meestal op zaterdagavond.
In de jaren 1918-1930 stond het korps onder leiding vag meester Grunstra.
Deze zeer muzikale hoofdonderwijzer, bracht het korps voor de tweede maal tot het hoogste aantal punten van het bondsconcours.
Een jaar was de wisselprijs toen in ons bezit.
Eén van de korpsleden, de heer Klaas Roorda, die buitengewoon muzikaal was en de heer Grunstra wel eens verving, schreef zelf bij die gelegenheid een mars getiteld: “De eerste Prijs”.
In de 30-er jaren kwam er weer een nieuwe dirigent, de heer A. Pascum uit Harlingen.
Deze voor die tijd bekwame dirigent bracht “Concordia” van de eerste afd. via “Uitmuntendheid” naar de “Ere Afdeling”.
Pascum was van beroep sigaremaker, hij draaide ze met de hand.
Vanzelfsprekend rookten de oudere leden toen allemaal sigaren van het merk Pascum.
In de tijd dat Pascum dirigent was, kreeg “concordia” dat toen zo’n 25 leden telde, een hele nieuwe bezetting instrumenten.
Om aan geld te komen werd een bazar gehouden, die f 1.200,- opbracht.
Het benodigde bedrag was iets hoger, maar men kon toen overgaan tot het kopen van de instrumenten.
Deze werden gekocht bij Ansing uit Zwolle.
Op een zaterdagmiddag waren alle korpsleden bijeen bij bakker Huizenga, om daar het nieuwe instrurnent in ontvangst te nemen.
De afgesproken tijd was half twee, maar we moesten 2 uur wachten voor de auto met instrumenten verscheen.
Inmidde1s waren er een paar grappenmakers, die de voorzitter aan de telefoon hadden geroepen, op het postkantoor, dat toen nog aan de âlde buorren tegenover de bakkerij was.
De voorzitter werd zogenaamd aangesproken door de heer Ansing en zei dat hij wat pech had met zijn anto en dus niet eerder dan half 4 zou komen.
Tevens vroeg hij of het met de financiën wel in orde was.
Toen de auto was aangekomen, vroegen enkele leden aan de verbaasde heer Ansing, hoe hij pech had gehad.
De toen gekochte instrumenten zijn 20 jaar gebruikt en één van die instrumenten moet er nog bij één van de oud-leden te vinden zijn.
Het zal omstreeks de tijd geweest zijn toen de heer Pascum de dirigeerstok overdroeg aan J.de Bruin, dat het korps van Pietersbierum ”De Vriendenkring” ophield te bestaan.(1937-t38?).
Lange tijd heeft dit kleine korps gespeeld in de zomer bij de kaatswedstrijden, leden- en Barrad-eelpartij, maar bij gebrek aan voldoende spelers kon men niet meer bestaan.
We hebben het ontzettend jammer gevonden dat, toen er enkele leden, goede muzikanten, wel met “Concordia” wilden samenwerken, dit toen niet is doorgegaan.
Tenei mear.

November 1982

“CONCORDIA" 85 Jaar.
We eindigden ons verhaal over “Concordia” met de heer Pascum als dirigent van ons corps.
In 1938 werd de leiding overgenomen door J.de Bruin, hoofd van de Herv. school.
Toen in 1939 wereld oorlog II uitbrak, werden er weer corpsleden opgeroepen voor de militaire dienst, maar niet lang, na de bezetting van ons land door de nazi-Duitsers, werden alle krijgsgevangenen in de zomer van 1940 vrijgelaten.
In 1941 is “Concordia” nog naar het bondsconcours geweest, ik meen van in Menaldum.
Van de aktiviteiten in de oorlogstijd herinneren we ons nog het beste de uitvoeringen in de winter.
De eerste helft van de avond werd dan gevuld met muziek en na de pauze een toneelstukje.
Er werden twee uitvoeringen gegeven, één voor de ouderen en één voor de jongeren en beide keren was de oude bewaarschool helemaal bezet.
In 1943 kwam de zogenaamde “cultuurkamer”, een orgaan ingesteld door de Duitse bezetters om hiermee alle bestaande verenigingen onder controle te krijgen.
Verschillende corpsen wilden hieraan niet meedoen en toen dit op een jaarvergadering van de Chr.bond.van muziekverenigingen in Friesland naar voren werd gebracht, werd door het bestuur van de bond aan die corpsen geadviseerd, om dan maar te bedanken.
In onze omgeving bedankten toen “Concordia” van Sexbierum en “de Bazuin”van Tzummarum.
Maar toen na 1945 door de bond weer een concours werd gehouden, werd “Concordia” tot onze teleurstelling genegeerd.
Op voorstel van onze dirigent zijn we toen naar een zogenaamd vrij concours gegaan in Wommels.
Het stuk dat toen gespeeld werd, had de veelzeggende titel van “Bandietenstreken”. In 1947 werd he 5o-jarig jubileum van “concordia” gevierd.
Bíj die gelegenheid werd een openluchtspel opgevoerd, met de titel,”Fryske trouw”. Het was een zangspel met veel folklore, o.a. oude klederctrachten.
In dit openluchtspel werd vooral de aandacht gevestigd op de veranderingen in onze agrarische provincie in het begin van deze eeuw, dit werd vertolkt met zang en spel, maar ook de volksdans “skotse trije” ontbrak niet.
1947 staat bekend om het mooie weer, evenals 1982.
De hele zomer werd ’s a'vonds gerepeteerd door zeker wel 60 medespelers.
Na de opvoering bij “Liauckema”, is dit nog eens herhaald in Wolvega.
Naar ik meen, in 1953 zijn er weer actie’s gevoerd voor nieuwe instrumenten.
De heer Sake Tiemersma uit Leeuwarden was dirigent geworden en gebleven tot 1970.
“Concordia” was na 1945 weer begonnen in de eerste afdeling, maar is daarna onder de bekwame leiding van Tiemersma weer tot in de hoogste afdeling opgeklommen.
Drie keer achter elkaar behaalde “Concordia” een eerste prijs met lof en in 1963 met ”Ballade” M. Boekel: 173 punten, het hoogste van het concours.
Een aantal jaren konden we ons in deze afdeling handhaven, maar in 1968 werd weer begonnen in de eerste afdeling.
De oorzaak van die achteruitgang was ledenverlies en daarmee gepaard minder animo, maar hoe dan ook, ons corps hield nog een 15-tal leden over, tewijl een 1o_ta1 jaren terug wel 45 leden.
Men is toen overgegaan van “ fanfare orkest” naar ”Brassband”.
Van de jaren ‘70-’80 is van “Concordia” niet veel lof te melden, maar wel komt lof toe aan die volhouders, die ondanks tegenslag “Concordia” zijn trouw gebleven,waardoor het mogelijk werd, dat het corps ons corps onder leiding van Hille van Hijum “wer bij de wâl opkroep”,.
Tonei mear

K.Hibma.

"Concordia” 85 jaar. (1897 _ 1982) slot.
Na 1970 ging het met “concordia” eerst bergafwaarts.
Eén van de oorzaken hiervan is achteraf bezien het ontbreken van een goede leiding geweest, veroorzaakt door het vaak wisselen van dirigent.
We herinneren ons nog P.Lautenbach, de heer Norbruis en mevr. Norbruis.
Maar gelukkig is “concordia” nu voor zover wij nu kunnen zien weer uit het dal geklauterd en de tijd aangebroken om onder leiding van de tegenwoordige dirigent H.v.Hijum weer hogerop te klimmen.
Maar klimmen kost inspanning en doorzettingsvermogen.
We weten zelf bij ondervinding, hoe moeilijk het is om een muziekkorps in stand te houden, dat was vroeger zo en dat is tegenwoordig niet anders.
Dan is er tegenwoordig ook nog meer concurrentie van bv. voetbal, paardesport, judo, karate en tennis enz., met de nodige training.
En wat de muziek betreft, veel jongeren luisteren liever naar andere muziek, de zgn. popmuziek.
Toch zal het zelf beoefenen van muziek, onder goede leiding, meer voldoening geven op den duur.
Gelukkig is er tegenwoordig ook veel positiefs, nl. de opleiding van jonge muzikanten, die is veel beter dan vroeger, waar men nu examens voor kan doen.
Vroeger moest je het hebben van een oudere muzikant en zo gauw mogelijk moest elk zich maar zien te redden.
Onlangs vertelde iemand die vroeger bij het korps van Pietersbierum “de Vriendenkring” behoorde, dat het stuk muziek, dat op het concours zou worden gespeeld, een passage had dat niet goed was ingestudeerd.
De pistonblazer R. Nammensma kwam er achter hoe het wel moest.
Toen er op het concours gespeeld werd, herstelde Nammensma die fout.
De dirigent Jansen zei na afloop: “je hebt fout gespeeld” maar hij had het mis, want “de Vriendenkring”behaalde een eerste prijs.
Er zijn in de 85 jaar van haar bestaan door “Concordia”veel prijzen behaald en aan de hand van al de medailles, takjes en kransen, zouden we een heel lang verhaal kunnen schrijven, ik ben bang dat de meesten het eentonig zouden vinden en eentonigheid hoort niet thuis in een muziek gezelschap.
Wanneer vroeger de korpsen naar het concours gingen, werden alle eretekens meegebracht en aan de vaandels gehangen.
Er waren er die twee vaandels meevoerden, omdat er anders te weinig plaats was voor al de zilveren en gouden medailles.
We willen ons verhaal over “concordia” besluiten met één voorval over het vaandel van het korps.
Het zal in het begin van de 3o-er jaren geweest zijn, dat ons korps naar het concours ging in IJlst.
De weg naar Franeker was toen gesloten voor het verkeer en dat moest over Oosterbierum langs de ”Bjuzze”.
Op die smalle en bochtige weg kwam het vaandel, dat in een houten kist boven op de bus 1ag, naar beneden en in een droge sloot terecht.
IJverig werden alle eretekens weer uit het riet gezocht en werd de tocht naar IJlst verder zonder incidenten vervolgd, maar toen men op de plaats van bestemming aangekomen, bleek dat de kwasten nog in de sloot lagen, men moest dus weer terug.
We willen dit verhaal eindigen en onze muziekvereniging “Concordia” veel succes toe wensen voor de toekomst.

K.T.Hibma.