Na 60 jaar

Het is dit jaar 60 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd.
Overal in het land wordt dit herdacht.
Ook in Sexbierum wordt aandacht aan de bevrijding besteed.
Op de ouderen onder ons heeft de oorlogstijd een onuitwisbare indruk achtergelaten.
Het zijn herinneringen die levenslang meegaan.

Hierna staat een tweetal ooggetuigeverslagen aan de oorlogstijd.
Onafhankelijk van elkaar hebben de beide schrijvers, de heren Wildeboer en Zaagsma, hun herinneringen aan dezelfde gebeurtenis uit het jaar 1943 op papier gezet.

De april - meistaking van 1943.

De aanleiding

Deze staking, midden in de bezettingsjaren, kwam niet zomaar uit de lucht vallen.
De directe aanleiding was een bevel van de Duitsers, uitgevaardigd op 29 april 1943, dat alle Nederlandse ex-krijgsgevangenen zich moesten melden om naar Duitsland vervoerd te worden.
Het ging om zo'n driehonderdduizend man.
'Wie weigerde zou streng gestraft worden.

Het argument van de bezetters was dat een deel van de vroegere krijgsgevangenen actief was in het verzet tegen de Duitsers en het was jammer, maar door alle ex-soldaten gevangen te zetten moesten de goeden lijden onder een kwaadwillende minderheid.
Maar het eigenlijke motief was dat Duitsland een groot gebrek had aan werkkrachten die in de oorlogsindustrie konden werken.
Dit tekort moest worden aangevuld door de 'Arbeitseinsatz', het op grote schaal inzetten van buitenlandse dwangarbeiders.
Himmler had Hitler het idee van het weer in krijgsgevangenschap voeren van de Nederlandse exsoldaten aan de hand gedaan.

De consternatie en woede was groot bij de bevolking.
Radio Oranje uit Londen adviseerde om zich niet aan te melden, maar desnoods onder te duiken.
Als protest braken er spontaan stakingen uit, als eerste bij Stork in Hengelo, even later ook bij Philips en de Staatsmijnen.
Over het hele land breidden de stakingen zich als een olievlek uit.
Het minst in het westen, het meest in Friesland, de Groninger Veenkoloniën en Noord- Brabant.

De bezetters konden dit alles niet over hun kant laten gaan.
Er werd hard opgetreden tegen de stakers.
Op verschillende plaatsen werden mensen op staande voet dood geschoten, bij voorbeeld in Marum, waar 18 willekeurige personen werden gefusilleerd.
In totaal vonden 45 mensen de dood.
De terreur van de Grüne Polizei maakte binnen enkele dagen een einde aan de staking.

Een gevolg van deze staking is geweest dat het reeds bestaande georganiseerde verzet in Nederland steeds meer gedragen werd door de grote massa van bevolking.
Onderduiken en passief verzet plegen werd steeds meer een middel om de Duitsers de voet dwars te Zetten.

Wat merkten we in Sexbierum van deze staking)

In de oorlogsjaren heb ik in een paar schriften aantekeningen gemaakt van wat er zoal gebeurde aan de oorlogsfronten in Europa en, dichter bij huis, in het dorp en de naaste familie.
Dit alles gezien door de ogen van een opgroeiende puber.
Eigenlijk vonden we als jongens die oorlog ook wel een beetje spannend, zonder precies te weten wat er met de joden gebeurde en welke verwoestingen werden aangericht door de bombardementen op Duitse steden.

In mijn dagboeken vond ik het volgende over die staking. Ik citeer:

"29 april - Er is een besluit afgekomen dat alle mannen die in mei 1940 soldaat waren, weer in krijgsgevangenschap moeten. Denk eens in, ongeveer 50.000 mannen weg, vrouw en kinderen achterlatende.

30 april - Prinses Juliana jarig.
De meeste mensen zullen er niet veel aan denken, want het hele land is vandaag in rep en roer, n.l. algemene staking.
Alle landarbeiders kwamen weer van het land, de bakkers bakten niet, de PT.T. staat stil, kortom, alles is in de war.
Het loopt storm naar de winkels en die verkopen wat ze hebben.
De melkfabriek staat stil en dientengevolge kunnen we net zoveel melk bij de boer krijgen als we willen.
De gemeentesecretarie werkt nog door, wat veel kwaad bloed zet.

1 mei - De staking gaat door en de melkwagens worden door een schare mannen tegengehouden en weerom gestuurd.
Op het bord staat aangeplakt dat:

- Alle stakers met straffe des doods worden bedreigd!
- Niet meer dan vijf personen bij elkaar mogen staan.
- 's Avonds om 7 uur binnen en 's morgens niet eerder dan 5 uur er uit (oude tijd).
- De boeren mogen de stakende arbeiders geen loon uitbetalen.

Dit alles is Politiestandrecht.

Al deze bepalingen worden schromelijk overtreden; foei toch.
De marechaussee ziet door de vingers.

2 mei Zondag - Vanmorgen werd vlak voorkerktijd een melkwagen aangehouden uit Botsum, het paard ervoor weg gespannen en de wagen teruggeduwd.
Op de Oosterbierumerweg hebben ze alle melk in de sloot gegooid (300 liter)

3 mei- Zus Geppie jarig.
Vanmorgen zeer veel mensen op het 'oorlogspad', elkaar opstokende.
Een auto van de Lijempf werd bij Jollema aangehouden en toen die wilde doorrijden sloeg men de ruiten van die auto in.
Een marechaussee, die naast de chauffeur zat, trok zijn revolver en schoot door de kapotte ruit met 'losse flodders'.
Grote consternatie, maar de auto was er door.
Een uur later werd in Pietersbierum geschoten; wat was daar te doen?
Een menigte mensen stond voor het gemeentehuis en toen kwam er een auto aan met marechaussees uit Franeker.
Die begonnen te schieten, omdat er meer dan vijf personen bij elkaar stonden: een man een schot door de hak, en een man een schot dwars door zijn pols.
De marechaussee ging in het gemeentehuis en ondertussen haalden de mannen dikke ijzeren staven en knuppels enz. en daarmee zouden ze de marechaussee te lijf.

Toen dat wezen zou klonken hier in Sexbierum schoten en op datzelfde ogenblik kwamen er S.S.-mannen, met het geweer in de hand, de terp over en schoten op de mensen die op de Pietersbierumerweg stonden.
Het was daar zwart van de mensen, die alle kanten heen stoven.
Zelfs zijn er sommigen bij Bakker door de vaart gezwommen, zo zaten ze in de piepzak.
Het was dan ook niet alles.
Een hele poos ratelden de machinegeweren.
Toen begonnen de Moffen de huizen hier langs het rondje te doorzoeken, naar al die mensen die toch ergens moesten zitten.

Bij ons zaten er ook twee in de schuur: een man van de Nieuwe Buurt, Klaas Smit, en Hannibal.
Zodra de Duitsers hier in huis kwamen zeiden we tegen die mensen: "Ga toch gauw weg, want ze komen er aan".
Hannibal maakte dat hij wegkwam, maar Klaas bleef staan en zei :"lk haw niks dien".
Nee, dat zal wel, maar daar vroegen de Duitsers niet naar.
Het hele huis gingen ze door, tot in de kasten toe.
Al gauw hadden ze een man of twintig en die namen ze mee naar hun auto die bij de school stond.
Bote Zijlstra was er ook bij.
Die werd met nog een paar later weer vrijgelaten, maar de rest namen ze mee.
Ook Sippe Poelstra.
Na een dag of drie zijn ze weer los gekomen.
Fedde Wielenga heeft een schot door zijn dij gekregen en is naar het ziekenhuis gebracht.

4 mei - Bij boer Hoogterp hebben drie arbeiders melk ( 25 liter) in de sloot gegooid, omdat ze het niet kwijt konden.
Ondertussen ze dat deden kwam er een marechaussee aan en die bracht ze aan.
De drie mannen zijn toen naar het gemeentehuis gebracht.
Na een paar dagen zijn ze naar Leeuwarden gebracht.
Toen werd er aangeplakt, dat, als de staking in Barradeel niet zou ophouden, deze drie mannen dood geschoten zouden worden en anders zou hun geen lichamelijk letsel geschieden.
Toen wend er gestaakt met de staking, maar die mannen hielden ze vast tot heden ten dage toe ( 6 juni)".

Tot zover het citaat uit het dagboek.

Aanvullingen anno 2005
Inmiddels zijn we ruim zestig jaar verder.
Alleen de 65-plussers zullen zich deze dramatische gebeurtenissen nog herinneren.
Velen van hen waren ooggetuigen.
Uit gesprekken met enkele van hen, Siebren Feenstra (Emmeloord) en Dirk Wildeboer (Buitenpost) kwamen nog nieuwe gegevens op tafel.
Siebren, die vroeger aan de Alddyk woonde, vertelde dat hij op de Terp stond toen de Grüne Polizei eraan kwam en hij wegvluchtte over de velden achter de Gereformeerde school.
Hij was eerst door een droge greppel gekropen, toen over de vaart gezwommen en had zich daarna verstopt in de aardappelloods van Westra op het spoorrondje.
Daar kreeg hij droge kleren van Piet van der Molen.
Zijn broer Jappie was weggedoken in een veld met bloeiend koolzaad en zag speurende Duitsers rakelings langs zich heen gaan.

De melkwagen bij het huis van notaris Jollema, waaruit geschoten werd, was aangehouden door onder andere Brand Stoer en Piet van Zon.
Waarschijnlijk hebben de Duitsers vanaf de Terp richting Pietersbierum in de lucht geschoten, want anders zouden er doden gevallen zijn .

De oproerige menigte bij het gemeentehuis had al brandhout verzameld om het gebouw in de brand te steken.
Het aanplakbord stond op de Terp tegenover het huis van Jollema.
Daarop werden pamfletten met Duitse propaganda aangeplakt.
De jongere generaties zullen wel niet weten wie Hannibal was.
Zo werd Johannes Brandsma genoemd, een beroemd kaatser.
En met 'Botsum' werd Oosterbierum aangeduid, ook wel Easterbotsum genoemd.
Is dat woord nog bekend?
De familie Wildeboer woonde op de Terp in het huis waar nu mevrouw Zaagsma woont.
Al glurend over de vensterbanken in de voorkamer hadden we een goed zicht op de gebeurtenissen.

Misschien komen er bij het lezen van bovenstaand verhaal nog wel meer herinneringen naar boven.
Ik houd me aanbevolen!

Jan Wildeboer, Emmeloord.

Nogmaals de april- mei staking

In het aprilnummer van Silhouet werd het verloop van de april/meistaking beschreven.
Daarin werd ondermeer vermeld dat drie mannen melk in de sloot hadden gegooid bij boer Hoogterp.
Zij zijn gearresteerd en met de dood bedreigd als de staking niet onmiddellijk beëindigd worden zou.
Hun namen waren mij niet bekend.

Inmiddels zijn er heel wat gegevens boven water gekomen.
Ik kreeg een reactie van Froukje Hoekstra te Heemskerk.
Zij vertelde mij dat haar vader, Rients Hoekstra, een van die mannen was.
Het gezin Hoekstra woonde aan de Swarte Leane, op Klein Jukema.
Haar vader werkte bij boer Hofstra en zou toen binnenkort gaan werken bij boer Goodijk aan de Slachtedijk.

De drie mannen zijn, naar verluidt, verraden door de vrouw van de bode van het gemeentehuis.

De naam van de tweede man is Dirk Klaver, zoon van Ale Klaver aan de Torenstreek.
De derde man is nog onbekend.
De mannen werden op 5 mei naar het Huis van Bewaring in Leeuwarden overgebracht.
Dirk, een oom van Froukje, werd op l3 mei weer vrijgelaten, maar Rients werd naar kamp Vught gestuurd.
Van daaruit moest hij werken bij de Moerdijk.
Veel heeft Rients niet losgelaten over zijn verblijf in het kamp, maar er werd wel honger geleden.
Gelukkig kreeg hij voedselpakketten toegestuurd door de familie Goodijk.
In de tweede helft van oktober werd Rients pas vrijgelaten.
(Weet iemand de juiste datum?). Hij is overleden in 1996.

Dirk Klaver is, onlangs overleden.
Rients Hoekstra was getrouwd met Rienkje Rienstra.
Dochter Froukje werd geboren in de zomer van 1943, toen haar vader gevangen zat.
Het gezin is in 1951 verhuisd naar de Noordoostpolder en later naar Heemskerk.

Behalve Froukje telde het gezin een zoon,Jan, en nog twee jongere kinderen.
Ook Jan reageerde op het stuk in Silhouet.
Hij woont in Apeldoorn.

De namen Jan en Froukje Hoekstra zullen veel oudere Sexbierumers bekend in de oren klinken.
Zij zijn vernoemd naar pake en beppe Jan en Froukje 'van het eiland'.
Beppe Froukje was actief betrokken bij het dorpsleven, ondermeer als 'baakster'.

En nu maar hopen dat ook de naam van de derde staker opduikt!
Reacties welkom.
Jan Wildeboer, Emmeloord.
Telef. 0527-613184.