---

Teije T. Osinga

Het Mosterdzaadje

Een beschrijving van de Hervormde Evangelisatievereniging te Tzummarum.

Woord vooraf

Voor de Nederlandse Hervormde Kerk is het altijd kenmerkend geweest dat er binnen die kerk verschillende richtingen, later ook wel modaliteiten genoemd, naast elkaar bestonden. Dat heeft behalve veel (theologische) strijd ook een grote verscheidenheid aan gemeenten opgeleverd.
Die verscheidenheid kwam en komt ook in de Hervormde gemeenten in de verschillende dorpen en steden in de provincie Friesland naar voren.
Zo hebben er in veel plaatsen in deze provincie reeds in de vorige eeuw naast de meestal moderne of vrijzinnige 'grutte tsjerke' zogenaamde orthodoxe oftewel rechtzinnige Hervormde 'evangelisaties' bestaan.
Veel van deze 'evangelisaties' zijn na 1886 (de Doleantie) het begin geweest van een plaatselijke Gereformeerde Kerk.
Toch is het opvallend dat ook na 1886 in verschillende plaatsen dergelijke orthodoxe 'evangelisaties' zijn blijven bestaan of weer zijn opgericht naast deze bestaande en meestal vrijzinnige Hervormde gemeente.
En omdat de leden van een dergelijke 'evangelisatie' ook meestal tegelijk leden waren van de Nederlandse Hervormde Kerk en zich hadden verenigd in een vereniging, ging deze groep veelal als de 'Nederlandse Hervormde Evangelisatievereniging' door het leven.
Zo'n vereniging werd geleid door een gekozen bestuur met aan haar zijde vaak een benoemde evangelist.
Na verloop van tijd echter, vooral na de invoering van de nieuwe kerkorde van 1951 in de Nederlandse Hervormde Kerk, is het tussen veel besturen van de evangelisatievereniging en kerkenraden van de plaatselijke Hervormde gemeente tot gesprekken gekomen.
Deze gesprekken hadden meestal tot gevolg dat er weer één gemeenschappelijke Hervormde gemeente in het dorp (of stad) tot stand kwam.
Daarmee kwam er dus aan het bestaan van de 'evangelisatie' in die plaats een einde.

Ook in Tzummarum heeft naast de toenmalige vrijzinnige Hervormde gemeente zo,n orthodoxe Hervormde evangelisatie bestaan.
Deze evangelisatievereniging droeg de naam ”Het Mosterdzaadje".
Ik wil nu proberen in dit boekwerkje de geschiedenis van deze vereniging te beschrijven.
Daartoe heb ik o.a. de notulenboeken van de vereniging, die bewaard worden in het archief van de Hervormde gemeente, doorgelezen.
Dat ik dit doe heeft de volgende reden: de Hervormde evangelisaties zijn een deel van de geschiedenis van de Nederlandse Hervormde Kerk.
Helaas is over dit stuk van die geschiedenis maar weinig (meer) bekend.
En dat vind ik een jammerlijke zaak.
Veel van onze ouders en grootouders hebben zich met hart en ziel ingezet voor hun 'lokaal' of 'kapel', zoals het gebouw waarin ze samenkwamen, ook wel werd genoemd.
Vaak ook heeft het lid -zijn van zo'n evangelisatievereniging voor hen grote financiële gevolgen gehad.
Echter, slechts weinigen weten daar (nog) van.
Graag wil ik daar verandering in brengen.
Daarom dus deze beschrijving van de Hervormde evangelisatievereniging "Het Mosterdzaadje" te Tzummarum.
Teije T.Osinga, Garyp, maart 1998.

De oprichting

Tijdens een jaarvergadering gehouden op 16 januari 1939 spreekt de heer G.Harkema de aanwezigen toe in verband met de viering van het veertigjarig bestaan van de evangelisatievereniging 'Het Mosterdzaadje' te Tzummarum.
Volgens zijn historisch overzicht zou de vereniging ongeveer in de maand december van het jaar 1898 zijn opgericht en preekte ds. Pot van Oosterbierum voor het eerst op 25 december 1898 in het lokaal.
Maar de heer Harkema gaat volgens de notulen van deze jaarvergadering in zijn historisch overzicht nog verder terug in de geschiedenis en begint zijn verhaal in 1858:

In de jaren 1858-1860 was het woord Gods schaars, maar er werd gezocht, zoo ook hier.
Er werd een Jongelingsvereeniging opgericht eerst met 7 leden, vergaderd werd in een kamer waar S.Lautenbach nu woont, en van G.Dijkstra.
Uit deze Jongelingsvereeniging ontstond een Vereeniging van Christelijke belangen.
In 1870 werd dit gebouw gesticht, en werden verschillende sprekers uitgenodigd, hier kwamen sprekers van verschillende richtingen In 1878 kwam hier als vaste voorganger Ds. Mooi op een tractement van f 10 per week, hetwelk niet altijd betaald kon worden.
Het vereenigingsleven bloeide.
Ds. Mooi was een harde werker, maar hij gaf geen kerkelijk cachet aan de Evangelisatie ....
De Doleantie bracht groote beroering, 5 bestuursleden gingen met de doleantie mee, maar 2 niet.
Die met de doleantie meegingen meenden ook aanspraak te kunnen maken op het gebouw, maar met een advokaat is dit uitgemaakt en kregen de 2 bestuursleden het gebouw.
Het gebouw is toen verkocht aan Marra en W.Janzen van Oosterbierum.
In 1893 werd er een bewaarschool in dit gebouw gehouden, waar oude Hiske de leidster van was.
Harkema leest nog een circulaire voor, over het begin van de bewaarschool.
De voortzetting ging vaak moeilijk, Ds. Pot en Ds. de Minger (?) van Sexbierum waren zoowat de Mentors van de zaak.
In 1898 werd er een Evangelisatievereeniging opgericht, en op 25 Dec. 1898 werd hier voor het eerst gepreekt door Ds. Pot.
In zijn boek 'De Historie gaat door Het Eigen Dorp' deel III, geeft A.Algra echter de volgende lezing van deze voorgeschiedenis :

Deze evangelisatie dateert uit de tijd van Ds. Cannegieter, die niet de Christus der Schriften verkondigde.
De eigenlijke stoot ging uit van de Jongelingsvereniging, een verschijnsel dat we in de vorige eeuw wel meer opmerken: een J.V. richt een Zondagsschool op, een J.V. organiseert bijbel lezingen enz.
“Het Mosterdzaadje", in 1863 opgericht, had enkele zeer actieve leden als Siebren Dijkstra, Steven Harkema, Hinne Lanting en Rinse Posthuma.
Zij wisten te bereiken, dat er ook samenkomsten werden gehouden.
Verder werden er, mede door hun aanpak, een Meisjesvereniging en een Zondagsschool opgericht.
In 1870 werd een lokaal gebouwd en daarin traden predikanten uit de naburige dorpen op.
In 1877 of 1878 werd de heer AIb. Mooy voorganger, die met grote zegen in Tzummarum heeft gearbeid.
Tien jaar lang heeft deze godzalige man hier het Evangelie gebracht, vaak onder moeilijke omstandigheden.
Hij is in 1888 naar Winschoten vertrokken, waar hij predikant bij de Vrij Evangelische gemeente is geworden. ....
Toen de Doleantie kwam, waren er in Tzummarum ook verschillende leden “van het lokaal", die Kuyper volgden. ....
Hierdoor leed de Evangelisatie een tijdlang aan bloedarmoede.
Wel trad er zo nu en dan een predikant op, maar het werd 1898 voor de zaak opnieuw werd aangepakt, vooral door Bindert Posthuma, Steven Harkema, Ale van der Ploeg, Anne van der Veen, P. Eringa, Dirk B.Dijkstra en E.S. Zijlstra.
Op Kerstmis 1898 was er weer preek en sedertdien was er geregeld dienst, die geleid werd door rechtzinnige predikanten uit de omtrek.

Zo zou dus inderdaad 25 december 1898 als begindatum van de Hervormde Evangelisatie- vereniging “Het Mosterdzaadje" beschouwd kunnen worden.
Maar dan is daar ook nog het 'Bijvoegsel tot de Nederlandsche Staatscourant van Zondag 1 en Maandag 2 Maart 7914, no. 51.'genummerd No. 463. waarin opgenomen de gewijzigde statuten van de evangelisatievereniging Het Mosterdzaadje. Volgens dit bijvoegsel luidt het eerste artikel van de statuten als volgt:
De vereeniging is gevestigd te Tzummarum, gemeente Barradeel, en..draagt den naam: Het Mosterdzaadje, is aangegaan voor een tijdvak van29 jaar, te rekenen vanaf 3 Maart 1893.