Oud Tzummarum

Artikel uit van Wad tot Stad 23-01-2018

Namen bij foto’s.
Foto links boven: De toneelgroepvan Onno Zwier die het jubileumstuk Lamelos speelt met op de voorste rij v.l.n.r: Trijntje Rinsma, Rienk Tholen en SSigrid van der Meer.
Daarachter staan Froukje Talsma, Grietsje Santema, Gerrit Monsma, Baukje van der Ploeg en Annechien Groeneveld.

Op de foto ontbreekt Jelle Waringa.
De regie is in handen van Louise Kleene.

Foto rechts boven: Bovenste rij v.l.n.r: Hein van der Mei, Albert Jensma, Aaltje Sijbesma, Gerrit Herrema sr., Hannie Rienks, Renske de Bruin, Jan Santema,Corrie Rienks, Siebe de Valk, Goffe Jensma, Dirk Dijkstra en Gerben Kolthof.
Tweede rij: Lieuwe Herrema, Gerrit Herrema jr., Tine van der Weg, Siet Swart, Like Jensma, Tine Vogels, Feike Bosma, Tryntje Sijbesma, Klaske Westra, Leo Vogels, Wobkje Oost, Eke Westra en Cornelis Groendijk.
Derde rij; Klaas Pier Bonnema, Sietske de Boer, Jan Schaper, Symon de Vries, Jan Groendyk, Sieb Santema, Anneke Herrema, Jan Bandsma, Hennie Postma, Tjerk Westra, Klaasje Oost, Mark Tamsma en Sipke Anema,
Vierde voorste rij: Hiltje de Haan, Metje Kolthof, Baukje Dronryp, Anneke Tiesma,Jantje de Haan, Renske de Vries en Jan de Valk.

REDERIJKERSKAMER ONNO ZWIER(v.l.n.r.)
mevr. Bonnema-de Boer, Sijke jensma, Tine Westra-Malles, juf M. Tamsma, Jan van der Laan, Gerben Jorritsma, Samme F. Talsma, Uilkje Prosje, Vr. Siete Talsma, Hanna Vogels-Rienks, Renske de Hoop, Loes Strikjes-Terpstra,
Voorste rij: Marten Miedema, Klaas Pier Bonnema, Leo H. Vogels, Hielkje Postma, Lieuwe Herrema en ]an H. Santema.

Hoogtepunten als ijsrevue en Gouden Swipe 0nuitwisbaar.

ONNO ZWIER DEINT 150 JAAR MEE MET TRENDS

Tzummarum – Rederijkerskamer Onno Zwier uit Tzummarum bestaat 150 jaar. En daarmee is het ongetwijfeld een van de oudste Friese toneelverenigingen ooit. Een dergelijk lang bestaan gaat met pieken en dalen. Als er weer een dal was, zetten enkele liefhebbers weer de schouders eronder en dan was er weer sprake van een opleving. Onno Zwier deint met trends mee.

Anno 2018 is dat niet anders. Het bestuur en de meest initiatiefrijke mensen van Onno Zwier willen met het jubileumstuk “Lamelos” uitpakken in het Wapen van Barradeel van de nieuwe eigenaresse Marjolein de Boer. Het publiek komt op een rode loper binnen en doet in feite meteen mee aan de voorstelling. Het is daarmee enigszins een interactieve voorstelling. ,, We wolle Onno Zwier wer boost jaan”, vertelt Grietsje Santema. Zij is bestuurslid en speelt zelf ook mee. Haar dochter Sigrid van der Meer is met haar 18 jaar de jongste van het stel dat speelt. En, het wordt explisiet genoemd, Gerrit Monsma is als zeventiger debutant. Naast deze drie zijn Baukje van der Ploeg, Froukje Talsma, Trijntje Rinsma, Rienk Tholen , Annechien Groeneveld en Jelle B. Waringa van de partij. ,,De jubileum foarstelling moat in totaalplaatsje wurde mei in tonielbelibbing fan in momint of dat it públiek it kafee fan It Wapen fan Barradiel ynstapt. Dat hawwe wy yn syn gehiel ôfhierd. Boppe it stik en ûnder de eksposysje. Hooplik wurdt it ôfslsluten mei in gesellige musikale neisit.” Op de repetitieavond is er genoeg sfeer binnen de ploeg om van de absurdistiche voorstelling Lamelos een succes te maken.
Zeventiger Gerrit Monsma speelt met ferve en heeft een luisterend oor als regisseuse Louise Kleene met hem oploopt tijdens een scene. Met kekke blouse en witte puntschoenen steelt hij de show.
,,It is prachtich dochs. Hy docht it geweldig, seker as jo neigeane dat it syn earste keer is”, zegt regiseur Louise Kleene. Ze zet de puntjes op de “i“ . Wie de tegelijk ludieke als aantrekkelijke voorstelling wil zien , moet erbij zijn. Tot 24 januari kunnen zitplaatsen worden gereserveerd.
Het blijkt binnen de vereniging dat bestuursleden breed inzetbaar zijn.
Zo zorgt voorzitter Jouke Jouwersma voor de techniek van licht en geluid. Froukje Talsma, lid van de jubileumcommissie, speelt de rol van majoor. Zij en Grietsje Santema vertellen dat er in de afgelopen jaren gekozen is voor nieuwe stijlen als eenakters om meer jongeren meer te betrekken bij Onno Zwier. Dat ging met wisselend succes. „Soms liket it op skuorren oan in deade ko.” "Er werden lange tijd toneelstukken gespeeld voor de Toanielkriich. Soms waren er geslaagde edities, waardoor er hoofdprijzen werden gewonnen, soms was het moeilijk om sowieso mee te doen. Het vergt van het huidige bestuur veel energie om een goede toneelploeg op de been te krijgen, maar met Lamelos is er voor iets speciaals gekozen. „Utpakke om minsken entûsjast te meitsjen. Dat is de manier. Wy belibje der wer hiel wat lol oan.” Een ander obstakel van de afgelopen jaren was ook het niet beschikbaar zijn van de speellocatie in Het Wapen van Barradeel. „Mar we kinne der wer yn, lokkigernôch.”
" Na het wegtrekken van uitbater Ykema viel het niet mee om het café te verkopen. Uiteindelijk werd het door investeerders gekocht om er een trouwlocatie van te maken, maar het toneelspelen kan er inmiddels weer op de normale manier. Andere locaties in het dorp als de sporthal bleken te groot en te ongezellig voor een toneelclub.

Plakboeken vol foto's
Onno Zwier heeft een behoorlijk lange historie. Leo Vogels (95) was lang lid van de vereniging. Hij heeft in zijn woning in Tzummarum de plakboeken erbij gepakt.
Een grote foto springt eruit. Achterop staat in het Nederlands genoteerd, IJsrevue Winter in Friesland, 46 namen staan erop genoteerd, netjes over de rijen verdeeld. „Dat wie skitterend. We hawwe ek yn Frjentsjer, Harns en Berltsum spile. De minsken wiene sa entûsjast.
It wie in hichtepunt foar”Onno Zwier”, weet de toen nog jonge Leo Vogels. Minder enthousiast is Vogels over het feit dat Onno Zwier via een van de bestuurders bleek aangesloten bij de Cultuurkamer van de Duitsers. „Der stiene wy fansels allegearre net achter, mar ja. Dat wie in fersin. Wy binne no noch net keninklik dêrtroch, wylst dat al lang moatten hie. Mar je moatte dat as feriening wol oanfreegje. It kin noch wol dit jier”, zegt een nog altijd bevlogen Vogels. Op vele foto’s, ook die van de ijsrevue staat Vogels in vol ornaat afgebeeld. Zijn zus Tine Vogel was de ijskoningin. '
Ook de vertolking van De Gouden Swipe van Abe Brouwer in 1958 was een regelrecht succesnummer. „Ek doe binne wy der as toanielferiening op út west om te spyljen.”
Het valt op dat Grietsje Santema en Froukje Talsma, inmiddels aangeschoven bij Vogels, enorm genieten van die zwartwitfoto’s van deze; glorieuze periode van Onno Zwier. „Us heiten stean derop, dy Wienen ek sljocht mei dizze toanielferiening.” Gouden Swipe, en gouden tijden.
Vogels weet nog heel veel details te vertellen over Onno Zwier. Hij schudt de ene na de andere anekdote uit de mouw. „Ha, dy Wobkje Oost (van de ijsrevue, red.)”, wijst Vogels op een meisje van de ijsrevue, „Sy hat my it tútsjen noch leard.” Het gelach is niet van de lucht in de woning aan De Kamp.
Vogels vertelt dat hij in hetzelfde jaar in de Tweede Wereldoorlog in de finale van de PC zat. Het was bekende partij van de mannen oranjehemden met PC-koning Rodenhuis, Feite de Jager en Frans Helfrich. Vogels kaatste toen met Lammert Heeringa uit Holwerd Klaas Falkena uit Bolsward.
En zo komt er heel wat historie voorbij. Vooral toneelhistorie.
De vereniging is echter niet altijd gericht op toneel. Aanvankelijk werd er ook gereciteerd of waren er discussieavonden over maatschappelijke problemen of over dagelijkse beslommeringen met opmerkelijke vragen, bijvoorbeeld: Hoe denk je over arbeid voor gehuwde vrouw? (1952) Iedereen was er toen op tegen. “Mits zij niets van haar huishouding terechtbrengt, dan is het beter dat zij werk buitenshuis zoekt, wat haar beter ligt.” Dat was in de notulen te lezen. Ook: Hoe denk je over roken voor vrouwen? De heren vonden dat dat dan liever maar niet op straat plaatsvond. En er mocht al helemaal niet een gewoonte van gemaakt Worden. “Het brengt de vrouw gevaar voor het nageslacht.. .' En: Hoe tinkt men oer it Frysk op skoalle. Een aantal was erop tegen. Het Nederlands zou in de verdrukking komen. Anderzijds: “De preek fan dumny koe Wol it bêste yn it Frysk’.

Oprichting in 1868
Voor de oprichting moeten we verder terug, naar 8 april 1868. Rederijkerskamer Onno Zwier werd opgericht onder het motto “Voor allen, door allen”. De titel Onno Zwier bracht een aantal leden aanvankelijk uit evenwicht.'Oan “e swier, en wat dan?' Het betekende dat daardoor een aantal jongeren niet permissie kreeg om mee te doen. Het misverstand werd daarna snel toegelicht en rechtgezet.
De vereniging was eerst niet gericht op het toneelspelen in het Fries. Het was “tot bevordering van het gebruik van de Nederlandse taal in proza en poëzie°. In reguliere vergaderingen Werd daar aan gewerkt. En dat onder leiding van bestuursleden uit Tzummarum en Firdgum: P. Smits (Firdgum), W. Koning en C. Postma (Tzummarum). Eerst was Smits voorzitter, al snel volgde Koning hem op.

Hansworsten en komedieheren. Niet iedereen kon toetreden tot de toneelvereniging Onno Zwier. In 1870 Werd een insigne uitgedeeld aan de toegelaten leden. Er werd door de ballotagecommissie via een ballotagebakje beslist of iemand wel of geen lid mocht zijn, dus van onbesproken gedrag was en uit het juiste milieu. Tot ongenoegen van een aantal geweigerde leden. Die scholden de wel toegelaten leden uit voor “Hansworsten en komedieheren'.
Saillant detail was dat er inderdaad alleen maar heren werden toegelaten. Anno 2018 is et een omgekeerde wereld. Voor het grootste deel bestaat Onno Zwíer uit vrouwelijke leden.

Klacht Uit de kerk
Saillant detail was óók dat Onno Zwier als rechtlijnig en rechtschapen te boek stond. Zo werden E. Zijlstra en joh. de Beer een half jaar geschorst, nadat er een klacht vanuit de kerk uit Oosterbierum was, dat zij in kerkelijk gezelschap twee voordrachten hielden, niet door de beugel konden.
Voordragen in het Nederlands bleef lang in zwang. Bij het 5O-jarige bestaan was It Wapen fan Barradiel weelderig versierd en waren er declamaties van diverse leden onder wie W. Koning. Ook een vrouw reciteerde, mevrouw Roosendaal-de jong. Tijden waren veranderd op dat punt.

WINTER YN FRYSLAN
Zoals eerder gemeld werkte Onno Zwier mee aan de ijsrevue Win ter yn Fryslân. Het stuk werd twee jaren opgevoerd, in 1942 en1943 toen de toneelvereniging 75 jaar bestond. „Op kusjebannen nei Harns, it wie wat, mar it hat it allegear wurdich west”, zegt Vogels daar nu over. Het stuk werd jaarlijks 12 keer opgevoerd. Er kwamen zelfs toneelkappers aan te pas, de grime was namelijk in handen van de coiffeurs Omke Wiebe Kindermans en R. Tolman.
Klaas Piers Bonnema, de kastelein van It Wapen, was belangrijk voor Onno Zwier. Hij schreef een succesvolle revue voor het 80-jarige bestaan. Het werd steeds meer Friestalig toneel. Dat was ook de reden om zich in september van 1953 aan te sluiten bij it Bûn fan die Fryske Toanielselskippen. En meteen was het ook raak, een eerste prijs met Oh Professer!

LIEUWE HERREMA
In 1954 resulteerde dat in een optreden voor een aantal spelers in het stuk van deze bond, waarin de beste spelers op het toneel verschenen Lieuwe Herrema speelde toen een van de hoofdrollen in Plebs fan Dokkum. Vogels bedankte vanwege drukte in het akkerbouwbedrijf dat hij al op 15-jarige leeftijd moest runnen, vanwege het vroege overlijden van zijn vader.

GOUDEN SWIPE
Op 8 april 1958 werd De Gouden Swipe gespeeld. Het gezelschap bestond 90 jaar en kreeg een felicitatie van ZKH koningin Juliana. Ditmaal wel met Vogels in een van de hoofdrollen. „Wy gongen twa kear nei Harris en spilen yn de Skouboarg, en nei hiel wat mear plakken. Skylge wie in hichtepunt. plakken. Skylge wie in hichtepunt. De lju hellen ús op, songen lieten fan it eilân, wy gongen troch de dunen nei it kosthüs. As je dan midden yn “e nacht yn `e dunen stean op Skylge dat binne dat saken, dy`t he nea wer ferjitte.”
Geartsje Santema: „Der wie doe ek noch konsternaasje oerit stik.
Want Skylgers kinne it 'wurd “hynder” net. Dat, it duorre hiel lang ear't se wisten dat it oer hynders gong, haw ik fan myn heit heard. In hynder is in hoars op Skylge.'
Op 14 april 1962 kreeg Onno Zwier op de slotavond van de Friese toneelbond het hoogst aantal punten met haar toneelstuk Sibbele Hip, goed voor een wisselprijs en promotie naar de eerste divisie. Bij het 100-jarig bestaan in 1968 trad Selskip Tetman de Vries op. De afgelopen 50 jaar vlogen voorbij. Was de toneelclub de eerste honderd jaar bij wijze van spreken het centrum van de dorpsgemeenschap, door diverse andere interesses kwam er meer druk op te liggen. „It is de lêste jierren hieltyd dreger om mannerollen yn te foljen. En dan wolle je as feriening in bytsje kreativer wêze. Mar der binne seker noch wol hichtepuntsjes”, zegt Grietsje Santema. Het gezelschap speelde in 2012 “Muoike Mathilde, in 2013
Deiwurk bij juntiid, beide geregisseerd door de ervaren Sybe van der Ploeg. In 2014 was er ook een toneelstuk, Susters yn Saken, onder de regie van Hinke Wolthuizen, eveneens een ervaren kracht. Daarna was er het eerder gememoreerde locatieprobleem, nadat It Wapen fan Barradeel in andere handen kwam. 'Geen nood, vond het bestuur, dan maar een andere richting. Er werden twee eenakters gespeeld onder de titel Oars as oars. Daarnaast werd de rederijkerskamer van Sexbierum ingehuurd, met de eenakter Pake Bruusstien. „We spilen ien jûn yn “e Klang en ien jûn yn 'e kantine fan “e sporthal. Ek Waarden gedichten foardroegen troch bern fan de legere skoalle. Gedichten dy`t sy ek foar de foardrachtskriich yn “e Koornbeurs brükt hienen. ”ln 2016 werd de klucht Klontsjes gespeeld, onder leiding van Jouke Jouwersma.
De jeugd heeft de toekomst en daarom zet Onno Zwier liefst daar op in. Op 7 april is er in samenwerking met de groepen 8 van de beide lagere scholen een toneeluitvoering in Nij Bethanië. Onno Zwier biedt een Workshop Toneel aan. Het thema is 'veelzeggend `Ferbining'. De verbinding tussen jong en oud. Het huidige bestuur bestaat naast Jouke Jouwersma en Grietsje Santema uit Tine Kuiken. Rinse van der Mei maakte daar ook deel van uit en was als bestuurder zeer betrokken bij het jubileumjaar. Ook hielp hij als technicus mee als licht- en geluidsman. Van der Mei is vorige week onverwachts overleden. De overige bestuursleden en leden van Rederijkerskamer Onno Zwier zijn diep getroffen door dit overlijden. Het bestuur hoopt daar bij de jubileumuitvoering nog even bij stil te staan. De jubileumcommissie bestaat uit Grietsje Santema, Froukje Talsma en Trijntje Rinsma. De expositie wordt gemaakt door Fekke Haitsma, Jelle Waringa en Anneke de Boer.

Extra voorstelling
Reserveren: De voorstelling van vrijdag 2 februari is al uitverkocht en voor zaterdag 3 februari zijn er nog maar een beperkt aantal kaarten beschikbaar Er wordt ingezet op een extra rnatineevoorstelling op zondagmiddag 11 januari vanaf 15.30 uur Reserveren voor 3 februari of 11 februari voor de jubileumvoorstelling Lamelos kan tot 24 januari via jj. jouwersma@ home.nl of 0518-481977.